??تفکر قالبی (stereotype) – تفکر قالبی و تکنیک تعلیق سه ثانیه‌ای??

همه مردها … هستند.

شما خانم‌ها همتون …

ایرانی‌ها… هستند ولی خارجی‌ها … هستند.

ما ایرانی‌ها همیشه میخواهیم آسان‌ترین راه راانتخاب کنیم.

متولد ماه… هستی پس بی قید و بندی!

طرف بنز داره پس…

و هزاران مثال دیگر.

خطای تفکر قالبی ترکیبی از نگرش و پیش‌داوری‌هاست که به گروهی خاص تعمیم‌یافته و اغلب هم نادرست است. به عبارتی کسانی تفکر قالبی دارند که فکر می‌کنند همه افراد یک گروه از یک ویژگی معین برخوردارند.

?? فرایند شکل‌گیری و نحوه عملکرد

تقابل روابط درون‌گروهی و برون گروهی

برای شکل‌گیری کلیشه دو نوع نگرش لازم است:

• وجود یک دیدگاه و طرز فکر درون‌گروهی و
• دیگری وجود یک دیدگاه و روش برون گروهی.

بدین ترتیب در ذهن هر فرد، افراد گروهی که وی در آن قرار دارد افرادی طبیعی و برتر به نظر می‌رسند و گروه او گروهی به نظر می‌رسد که دیگران تمایل دارند در آن عضو باشند و باقی افراد، افراد بیرون گروه او هستند که پست‌تر و پایین‌تر از افراد هم‌گروه هستند.

تأثیر ضمیر خودآگاه بر ناخودآگاه

دیدگاه دومی که در زمینه طرز شکل‌گیری کلیشه‌ها وجود دارد، نقش ناخودآگاه را در این مورد پررنگ می‌داند. برطبق این نظریه کلیشه‌ها به طور کامل توسط ناخودآگاه انسان شکل می‌گیرند، بدین ترتیب که انسان‌ها در خودآگاه با افکار متفاوتی روبرو می‌شوند، اگر این افکار به‌طور مداومی تکرار شوند، رفته‌رفته این طرز تفکرها از ضمیر خودآگاه فرد به ضمیر ناخودآگاه او منتقل می‌شوند.

ضمیر ناخودآگاه نیز با توجه به تأثیرپذیری که از خودآگاه گرفته‌است در ملاقات‌ها با دیگر افراد برای آنکه هرچه سریعتر بتواند به قضاوتی از طرف مقابل دست‌یابد بر پایه تفکرات پیشین فرد نسبت به دیگران قضاوت سریع‌تری را ارائه می‌دهد، تمام این مراحل بدون آنکه فرد متوجه شود در ذهن او شکل می‌گیرند.

?? یک مثال که معمولا در قالب معما نیز بیان می‌شود و تفکر قالبی ما را با چالش مواجه می‌کند:

یک روز پسری همراه پدر خود سوار ماشین در حال مسافرت توی مسیر تصادف می کنند و پدر فوت میکند. نیروهای امدادی پسر رو به بیمارستان منتقل می کنند. زمانی که رییس بیمارستان برای بررسی وضعیت جسمانی پسر به ملاقاتش می آید با تعجب متوجه میشود که این فرد همان پسر خودش است.

اگر پدر فوت کرده، پس رییس بیمارستان چه کسی است؟ آیا ما این جا با یک معما و مساله پیچیده خانوادگی روبرو هستیم؟

اگر خطای تفکر قالبی در مورد جنسیت وجود نداشت بیشتر ما جواب درست را می توانستیم حدس بزنیم. رئیس بیمارستان مادر پسر بود. اما ما این استریوتایپ را داریم که رئیس بیمارستان قاعدتاً یک مرد است و اصلاً ذهن ما اجازه حل این معما را به ما نمیدهد.

?? گوردون آلپورت روانشناس معروف جمله ای دارد که بسیار جالب است:

?? «هرگز با واقعیت مزاحم من نشوید، چون من تصمیم خود را گرفته‌ام.» این جمله مغز تفکر قالبی را توضیح می دهد. یعنی اینکه، من به جای آن که با واقعیت سر و کار داشته باشم. از قبل و بر مبنای یکی دو تا نشانه یا ویژگی یا…. تصمیمم را گرفته‌ام؟! ??

نکته بسیار مهم دیگر که ما را به استفاده از تفکر قالبی و کلیشه‌ای ترغیب می‌کند سهولت و حاشیه‌ای امنی است که به واسطه این نوع تفکر ایجاد می‌شود.

• سهولت تعمیم در مقایسه با جستجو
• حاشیه امنی که بسیار شبیه به ضرب‌المثل «خواهی نشوی رسوا، همرنگ جماعت شو» است.

??? چه کنیم که از خطای تفکر قالبی در امان بمانیم.

“سه ثانیه تعلیق”

معمول آن است که میان قضاوت درباره‌ یک شی، شخص، پدیده و به زبان آوردنِ آن قضاوت، تقریباً زمانی وجود ندارد و به همان سرعتی که در ذهنِمان قضاوت شکل می گیرد آن قضاوت را بیان می کنیم؟!

اگر چند روز تمرین کنیم که بین آنچه در ذهن مان می گذرد و آن چه می گوییم فقط سه ثانیه تاخیر بیاندازیم مغز ما فرصت پیدا می‌کند که در مورد آن، نه به صورت خودکار که به صورت خودآگاه تفکر و سپس قضاوت و اظهار نظر کند.

در آن سه ثانیه فقط یک سوال از خود بپرسیم: آیا برای آنچه می خواهم بگویم شواهد، اسناد و دلیل کافی دارم؟

?? در بسیاری موارد تفکر قالبی مانع جستجوی واقعیت و راه‌های خلاقانه از سوی تیم‌ها و مدیران می‌شود.??

همین توصیه را می‌توان در بازنشر و ارسال پست‌های شبکه‌های اجتماعی نیز به کار برد. تمرکزی اندک برای اعتبارسنجی حداقلی و در مواردی جستجویی اندک برای اعتبار سنجی مطلب دریافتی.