کتابی که قویا توصیه می‌شود.

آزادی چیست و چگونه به دست می‌آید؟ کتاب راه باریک آزادی، سومین کتاب از سه‌گانه مهم دارون عجم‌اوغلو و جیمز رابینسون (بعد از کتاب‌های ریشه‌های اقتصادی دیکتاتوری و دموکراسی؛ و چرا ملت‌ها شکست می‌خورند؟) به همین سؤال پاسخ می‌دهد. این کتاب نیز مانند دو اثر دیگر ترکیبی از نظریه و تاریخ است.

یکی از کتاب‌هایی که اخیرا خواندم (یا بهتر بگم، شنیدم) کتاب «راه باریک آزادی» اثر ارزشمند دارون عجم اوغلو و جیمز رابینسن و ترجمه آقایان سید علی‌رضا بهشتی شیرازی و جعفرخیرخواهان است که توسط نشر روزنه منتظر شده و بر روی پلتفرم‌های مختلف هم در دسترس است.

می‌توان گفت کتاب نگاهی به تاریخ آزادی از زمان افسانه «گیل‌گمیش» تا به امروز دارد. در بخشی از کتاب نهادها و سازوکارهای حکومت شبه جمهوری در یونان و ایتالیا تشریح شده‌است.

توضیح: داستان گیل‌گمیش در اورک شروع می‌شود، جایی که گیل‌گمیش به عنوان پادشاه بر آن حکمرانی می‌کند و در حالی که قدرتمندترین انسان زمان خود بوده، شروع به سواستفاده از قدرت می‌کند. نتیجه این سواستفاده نارضایتی مردم و شکوه آنهاست. ایزدان شکوه‌های آنها می‌شوند و آنکیدو را خلق می‌کنند که در قدرت هماورد و همتای گیل‌گمیش بوده است. …………..

پیشتر کمی از یونان شنیده بودم، اما برایم که نه متخصص سیاست هستم و نه تاریخ‌دان، مرور مسیر آزادی در ایتالیای قرون وسطی بسیار جذاب بود.

در عین‌حال در بخش دیگری از کتاب، نویسندگان به چین در قرن‌های پیشین می‌پردازند که آن نیز بسیار جذاب و آموزنده‌ است (در جایی اشاره می‌شود که انتصاب به سمت‌های حکومتی / دولتی در چین منوط به آزمون‌هایی بر اساس آموزه‌های کنفسیوس بوده‌است!).

بخش‌های دیگری از کتاب که به ساختار طبقاتی و کاستی در هند اشاره دارد نیز در جای خود خواندنی و در عین‌حال دردناک است.

توضیح: کاست نوعی طبقه‌بندی اجتماعی است که با مشخصه‌هایی مثل درون‌همسری و انتقال ارثی در سبک زندگی مشخص می‌شود که غالباً مواردی مانند شغل، وضعیت آیینی در سلسله مراتب آن، تعامل و محرومیت‌های اجتماعی عرفی و مفاهیم یا تصورات فرهنگی از خلوص و آلودگی در درجه‌بندی افراد دخیل و مؤثر است.

در کتاب با دو عبارت / واژه بسیار برخورد می‌کنیم:

اثر ملکه سرخ

فرضیه ملکه سرخ که با عنوان مسابقه ملکه سرخ یا اثر ملکه سرخ نیز شناخته می‌شود یک فرضیه تکاملی است که پیشنهاد می‌کند که موجودات زنده باید به‌طور مداوم انطباق، تکامل و تکثیر داشته باشند تا نه فقط پیشرفت در تولید مثل داشته‌باشند، بلکه در برابر موجودات زنده دیگر در یک محیط زیست دائماً در حال تغییر زنده بمانند.

این پدیده از یک جمله که شخصیت ملکه سرخ به آلیس در رمان لوئیس کارول با نام آلیس در سرزمین عجایب در توضیح ماهیت زمین شبیه ‌شیشه گفت:

اکنون، اینجا، می‌توانی ببینی، تا جایی که می‌توانی باید بدوی تا در جای سابقت بمانی.

ون ولن مبدع فرضیه «ملکه سرخ» از این استفاده کرد از آنجا که بر اساس این تفسیر گونه باید «بدود» یا به منظور باقی ماندن در همان محل تکامل بیابد یا منقرض شود.

لویاتان

لویاتان یا لوتان یا لوایتان (انگلیسی: Leviathan و عبری: לִוְיָתָן‎) هیولا یا اژدهای عظیم‌الجثه‌ای اسطوره‌ای است که از دریا سَرک می‌کِشد و مثل و مانند ندارد.[۱] لویاتان، اسطوره شری است که در گذر زمان دچار دگرگونی‌های بسیار شده، این موجود اسطوره‌ای از اسطوره‌های اوگاریتی وارد عهد عتیق شد و در تفاسیر یهودی تغییر شکل یافت و سپس در کتاب مکاشفه یوحنا ظاهر گشت و پس از آن در سنت دیوشناسی مسیحی یکی از شاهزاده‌های جهنم گردید. این موجود اسطوره‌ای در آثار مکتوب یا هنری مذهب یهود و مسیحیت بسیار دیده می‌شود.

در ادبیات مسیحی و غرب لویاتان گاهی با هرگونه هیولا یا موجود عظیم دریایی یکسان انگاشته می‌شود. این واژه در ادبیات به نهنگ بزرگ اشاره می‌کند و در عبری جدید، هم حقیقتاً نهنگ معنی می‌دهد. در ادبیات و منابع متاخر یهودی نیز این موجود به عنوان یک اژدها توصیف می‌شود که بر مغاک اقیانوس، بر سرچشمه‌های آب‌ها، ساکن است. در سنت دیوشناسی مسیحی، لویاتان یکی از هفت شاهزاده جهنم است که با گناه حسادت پیوند دارد. در افسانه‌ها لویاتان توسط بعل کشته می‌شود.

در کتاب دالان باریک آزادی نوشته دارون عجم‌اوغلو و جیمز رابینسون از دولت‌ها به یک لویاتان تشبیه‌ کرده‌اند که باید قدرتشان توسط جامعه مهار شود وگرنه باعث از بین رفتن آزادی و توسعه خواهد شد.

تکه‌هایی از کتاب (از روزنامه شرق – محمد فاضلی)

نویسندگان کتاب به معنایی از آزادی که در اندیشه جان لاک فیلسوف انگلیسی بیان شده است، نظر دارند. لاک معتقد بود افراد هنگامی آزادند که «اختیار کامل نظم‌بخشیدن به کنش‌های‌شان را داشته باشند و جان و مال‌شان را هر‌گونه که مناسب می‌دانند … بدون استیجازه یا وابستگی به اراده هر شخص دیگری، در خدمت بگیرند».

عجم‌اوغلو و رابینسون به مفهوم سلطه نزد فیلیپ پتی نیز نظر دارند. تحت سلطه بودن «به معنای زندگی در سایه حضور دیگری … نیازمند پاییدن حالات خلقی دیگری… ملزم به سر به زیر انداختن و اظهار چاکری یا چاپلوسی در تلاش برای مورد لطف و توجه قرار‌گرفتن است» (ص. ۴۱).

نویسندگان کتاب معتقدند دو مانع اساسی پیش‌روی آزادی وجود دارد: اول: قدرت و اقتدار حکومت، و دوم: قفس هنجارها. حضور حکومت مولد نظم و ممانعت از جنگ همه علیه همه است و فقدان آن وضعیتی شبیه به جنگ همه علیه همه راه می‌اندازد؛ اما مسئله این است که حکومت قادر است از اختیار و قدرتش به نفع دارندگان قدرت سوءاستفاده کرده و آزادی را تحدید و تهدید کند. مسئله آزادی درواقع مسئله «مهار‌کردن اختیار و اقتدار حکومت، به‌صورتی‌که فوایدش و نه مضارش عاید شهروندان شود».

پیشنهاد می‌کنم حتما و حتما این کتاب را در برنامه مطالعه خود قرار دهید.

نمونه‌هایی از معرفی کتاب در پلتفرم‌های مختلف

بخش‌هایی از معرفی کتاب در فیدیبو

دنیای ما دنیایی است که به تعبیر دارون عجم اوغلو و جیمز رابینسون در آن تنها یک راه باریک آزادی وجود دارد. این دو نفر در کتابی که به همین نام نوشته‌اند از این حرف می‌زنند که چرا توسعه و حفظ لیبرال دموکراسی دشوار است. کتاب «the narrow corridor: states, societies and the fate of liberty» پس از انتشار به‌عنوان یک کتاب پرفروش شناخته می‌شود و در روزنامه‌ها و مجلات مختلف درباره‌ی آن نقدها و نظرات مختلفی آمده است. این دو نفر یک چارچوب تازه ایجاد کرده‌اند و از این حرف می‌زنند که کشورها بر اساس فرهنگ و جغرافیایشان یا حتی شانس نیست که رشد می‌کنند یا روبه‌زوال می‌روند؛ بلکه نهادها هستند که در این مسیر تعیین‌کننده‌اند. آن‌ها در کتاب راه باریک آزادی نگاه متفاوتی به این قضیه داشته‌اند و به کمک شواهد مختلفی که از تاریخ جهان می‌آورند مسیر آزادی را به شکل متفاوتی رسم می‌کنند.

موضوع کتاب راه باریک آزادی چیست؟

کتاب راه باریک آزادی کتابی است که در پانزده فصل نوشته شده است و موضوع آزادی از منظرهای مختلف موردتوجه قرار گرفته است. آنچه نویسندگان این کتاب می‌گویند این  است که آزادی را نمی‌توان نظم طبیعی چیزها دانست و واقعیت این است که در جهان ما قوی‌ها در بیشتر موارد بر ضعیفان مسلط‌اند و آزادی انسان به‌زور یا با آداب‌ورسوم و هنجارها از بین رفته است و دولت‌ها چندان قدرتی برای حفظ مردم در برابر این آسیب‌ها ندارند. در حقیقت آزادی زمانی پدیدار می‌شود که تعادلی ظریف و البته همواره متزلزل بین دولت و جامعه برقرار شود. عجم اوغلو و رابینسون معتقدند این دیدگاه که فرایند روشنگری یک سازه بادوام سیاسی به نام آزادی می‌سازد کاملاً فانتزی است و راه باریک آزادی همان مبارزه‌ی مدام میان دولت و جامعه است. آن‌ها می‌گویند ما در جهانی زندگی می‌کنیم که بیشتر از هر زمان دیگری به آزادی نیاز داریم و راهروی آزادی از هر زمان دیگری باریک‌تر و خطرناک‌تر شده است. مسیری که مجبوریم آن را بپیماییم زیرا مسیر مقابل آن مسیر تباهی است.

چرا باید کتاب راه باریک آزادی را خواند؟

ما دو راه برای زندگی‌کردن در دنیای امروز داریم. یا منفعل باقی بمانیم و بگذاریم آزادی‌هایمان به طور کامل تحت‌الشعاع قرار بگیرد یا تصمیم بگیریم بخش فعال جامعه باشیم و برای آزادی‌ها و حقوق شخصی‌مان مبارزه کنیم چرا که ازدست‌رفتن آزادی سیاسی در ادامه معادل ازهم‌پاشیدن رفاه و امنیت هم خواهد بود. اگر مسیر دوم را انتخاب کرده‌اید این مسیر نیازمند آگاهی است و لازم است کتاب‌های مختلفی را بخوانید و چیزهای زیادی یاد بگیرید تا بتوانید در آن گام بردارید. کتاب راه باریک آزادی همان کتابی است که به شما کمک می‌کند به‌خوبی دنیای اطرافتان را بشناسید و در مسیر درستی گام بردارید. نویسندگان این کتاب نتایج سال‌ها مطالعه و گشتن در تاریخ را در قالب یک کتاب خوش‌خوان و باکیفیت در اختیار افراد قرار داده است تا جامعه به حرکت درآید.

در بخشی از کتاب راه باریک آزادی می‌خوانیم

در مجموعه اسناد به‌جامانده از سال ۱۸۴۶ در بستر تلاش شاه کامه‌هامه‌‌های سوم برای عقلائی ساختن و باز توزیع حقوق ارضی توصیفی روشن از پیشروی کوسه – یا کوسه‌ها چون روسای زیردست کامه هامه‌ها  و جانشینان وی به‌سرعت وارد عمل شدند – وجود دارد. هیئتی سه‌نفره، یکی از اهالی‌ هاوایی و دو خارجی، مجموعه اصولی را مقرر کردند که بر اساس‌شان بنا بود حقوق مالکیت رسمیت یابد. این اصول متذکر می‌شدند که «شاه به نمایندگی از دولت و به‌عنوان تنها مالک پیشین این خاک… باید همچنان این گونه در نظر گرفته شود» البته همان طور که قبلاً دیدیم، چنین نبود که شاهان مالک زمین به معنای غربی کلمه باشند. با این حال سند ادامه می‌داد و خاطر نشان می‌کرد:

هنگامی که این جزایر به تصرف کامه‌هامه‌های ول در آمد او سنت پیشینیانش را سرمشق قرار داد و به تقسیم اراضی میان روسای اصلی جنگجویان پرداخت، اما بخشی را در دست خویش نگه داشت تا توسط چاکران یا عاملان بدون واسطه‌اش کشت و کار یا مدیریت شوند. سپس هر رئیس اصلی زمین‌هایش را تقسیم کرد و به رده‌ی بعدی از روسا یا زیردستان داد و از این طریق زمین بارها و بارها به قطعات کوچکتری تقسیم شد. زمین از شاه تا پایین‌ترین طبقه از اجاره دارها دست چهار، پنج یا شش نفر جابه‌جا می‌شد.

بخش‌هایی از معرفی کتاب در کتابراه

آزادی، مفهومی همزاد بشر است. همان زمان که انسان به وجود آمد، آزادی هم خلق شد، اما شاید کمتر مفهومی باشد که آن‌قدر به انسان نزدیک و از او دور باشد. ما ذاتاً به آزادی گرایش داریم، می‌خواهیم کاری که که دوست داریم را انجام دهیم و نمی‌خواهیم به اراده‌ی دیگری وابسته باشیم؛ اما همیشه موانعی بزرگ بوده که انسان را از این حق محروم یا آن را تهدید کرده است. قرن‌ها پیش، بی‌قانونی و جنگ تهدید اصلی آزادی بوده؛ در این هنگام مفهوم دولت شکل گرفت‌ تا مانع از بربریت شود و به انسان امنیت ببخشد؛ اما امنیت هرگز متضمن آزادی نبوده است. توماس هابز دولت را همچون لویاتان می‌دانست؛ هیولایی شیطانی که وجودش برای کنترل و نظم الزامی است. از نظر هابز هرکسی غیر از بربرها بر مردم حکومت کنند، از وضعیت بدون دولت و بدوی بهتر است، اما اگر وضعیت دولت این‌گونه باشد، به‌راحتی به دیکتاتوری منتهی می‌شود و خود به بزرگ‌ترین ناقض آزادی و سیستمی سرکوبگر تبدیل خواهد شد.

رابطه‌ی پیچیده‌ی آزادی، قدرت و دولت در تمام این قرن‌ها محل بحث بوده و نظریه‌پردازانی بوده‌اند که سعی کرده‌اند این مفاهیم را در کنار هم قرار دهند و توجیه کنند؛ از جمله اقتصاددان‌ها و تئوریسین‌های معاصر، دارون عجم اوغلو (Daron Acemoglu) و جیمز رابینسن (James Robinson). این دو در کتاب جاده‌ی باریک آزادی (The Narrow Corridor)، برای یافتن راه‌حل این تنگنا، بحث جامعه را پیش می‌کشند و می‌گویند این جامعه است که می‌تواند قدرت دولت را کنترل و مهار کند. آن‌ها معتقدند آزادی به دولت نیاز دارد، ولی از سوی دولت به مردم داده نمی‌شود. بلکه این جامعه است که آزادی را به دست می‌آورد و دولت را وادار می‌کند تا از آن محافظت کند و ترویجش دهد.

بخشی از معرفی کتاب در اکوتوپیا

“راه باریک آزادی” (۲۰۱۹) با نگاه به تاریخ، به این پرسش پاسخ می‌دهد: چرا برخی کشورها به آزادی دست می‌یابند و برخی دیگر نه؟ از شهر باستانی اوروک تا آمریکا، از چین دهه ۱۹۵۰ تا آرژانتین امروزی، این کتاب شرایطی را بررسی می‌کند که به دولت‌ها و شهروندان اجازه می‌دهد به عنوان یک جامعه، رشد کنند یا شکست بخورند.